Editoryal: Managana kanunay sa online

Misaka og 21 porsyento ang gidaghanon sa mga cybercrime sa nasod itandi sa samang mga buwan ning tuiga ug sa 2023. Nagpasabot nga bisan sa pahimangno sa mga otoridad sa publiko, nanaghan gihapon ang nangabiktima.

Sagad sa mga cybercrime naglambigit sa online selling, investment scam ug card fraud. Daghan og pamaagi sa mga scammer, labina kon magsige ka og online.

Ang nag-una sa cybercrime mao ang online selling. Di ni ikahibulong kay bisan diha sa social media site, nagbaha ang maanindot kaayo nga mga baligya, apan diay sagad sa items layo ra sa hulagway nga gipakita sa mga seller. Naa gani uban nga cellphone ang gipalit, apan bato ang niabot. Kapait, di ba?Susiha og maayo pinaagi sa pagtan-aw sa ilang social media page kay makita diha ang mga review sa buyers. Kon wa gani, ayaw na lang og dayon sa pagpalit.

Naa pay mailad anang text scam nga nakadaug kunohay sa raffle bisan wa siya miapil. Naa diay makadaug bisan way ticket sa raffle kay wa miapil? Common sense lang ba ang gamiton aron di sab mabiktima. Nakapadala og kwarta sa kunohay institusyon nga nagpadaug sa raffle. Naimpas ang kwarta nga inutang pa.

Kini nga mga matang sa pangilad malikayan o mapaminus unta kon mapanagan-on kanunay ang matag usa nato. Sama nianang mga text o e-mail messages nga dunay mga link nga gipadala. Sama sa movie site nga mao kunohay ang ga-email kay maoy nakasulat kunohay isip sender. Apan kon tan-awon nimo og maayo ang e-mail, kanang tutokan, lain diay nga email address.

Busa, ayaw pag-click dayon sa link nga gipadala. Kay kon mo-click ka, sagad niana makasulod na ang hacker sa imohang e-mail address diin posible nga nakabutang ang imong financial transactions ug uban pang importante nga mga kasayuran.

O kaha makagamit na sila sa imong account, sama sa Netflix ug uban pa tungod lang kay ni-click ka sa email ug nitubag pa sa gipadala.

Kanang mga tawag, chat o text, bisan nakaila ka sa mi-chat, seguraduha una nga wa na-hack ang account sa imong kabanay, higala o kaila. Verify gyud og maayo aron masegurado.

Kon dunay calls parte sa raffle nga nakadaug kunohay ka, huna-hunaa kon nakaapil ka ba. Kon wa, ayaw na panumbalinga, putla gilayon kay seguradong ilad na. Unsaon lagi nimo pagdaug kon wa ka niapil?

Karong panahuna di maayo nga mokompyansa, labina kon online ang mga transaction. Ayaw pagpadala dayon o pag-click dayon.